Μικροδιάβολοι ή άγουροι εγκληματίες;

Γιάννης Πανούσης

Ομότιμος καθηγητής Εγκληματολογίας

Δεν ονειρεύτηκα τίποτα απ’ ό,τι ζω

Δεν ζω τίποτα απ’ ό,τι ονειρεύτηκα

[Μαριλένα Κολλάρου, Δεν ονειρεύτηκα]

Ποτέ δεν μ’ ανησυχούσαν τα ποσοτικά στοιχεία αύξησης των αδικημάτων. Πάντοτε πίστευα ότι τα ποιοτικά χαρακτηριστικά των δραστών και των θυμάτων παίζουν τον καθοριστικό ρόλο. Σήμερα διαπιστώνουμε μία μετάβαση από την κλασική παραβατικότητα των ανηλίκων [μικροδιάβολοι, ταραξίες, τσαμπουκάδες] σε πρώιμη εγκληματικότητα ενηλίκων [συμμορίες, βία, όπλα]. Το παλιό “παιχνίδι” [κυνηγητό με τα όργανα της τάξης] και η “πρόκληση” [κατά του καθωσπρεπισμού] έχουν αντικατασταθεί από μία γενικευμένη αντί-δραση έναντι όλων και από μία “χαοτική” προσέγγιση της ζωής. “Σπασμένες” σχέσεις και “σπασμένα παράθυρα” συναντώνται στο δρόμο επηρεάζοντας νέους, οι οποίοι συνήθως χωρίς αίσθηση συμβατικού τρόπου δημόσιας ή “πολιτισμένης” συμπεριφοράς προκαλούν τρόμο στους “φιλήσυχους και νομοταγείς” πολίτες. Και όχι μόνον. Ειδικές ομάδες, χωριστές οντότητες κινούνται με το δικό τους “κώδικα ζωής/θανάτου” και [αντι]κοινωνικής ηθικής, απομονωμένοι από την υπόλοιπη κοινότητα.

Φτωχά περιθωριοποιημένα στρώματα, εγκαταλελειμμένοι μειονοτικοί, αβοήθητοι πρόσφυγες, απελπισμένοι μετανάστες δημιουργούν στα περίχωρα των μεγαλου-πόλεων ομάδες/ συναναστροφές/ οργανώσεις  άνομης, παραβατικής ή και εγκληματικής δραστηριότητας [επιβίωσης, κερδοσκοπίας ή συνδρομής στα Μεγάλα Αφεντικά]. Ζουν στους δρόμους και δρουν μέσα στους δρόμους αμαυρώνοντας ολόκληρες περιοχές σαν “εγκληματικές” [μολονότι πρόσφατα και στις λεγόμενες “καλές περιοχές” παρουσιάστηκαν παρόμοια φαινόμενα βίας]. Η εσωτερική δομή των συμμοριών του δρόμου (αρχηγός, ντύσιμο, αργκό κ.λπ.) καλύπτεται από την ομερτά, το νόμο της σιωπής, της αδελφότητας αλλά στόχος τους είναι, πέραν των παράνομων κερδών και της άσκησης μικροεξουσίας, η πολιτιστική μεταβίβαση των “εγκληματικών προτύπων” στις επόμενες γενιές, έτσι ώστε τα κυκλώματα της νύχτας ,του λαθρεμπρίου ή του μαύρου χρήματος να βρίσκουν πάντοτε “βοηθούς”.

Μολονότι κάθε εγκληματική πράξη έχει το δικό της “μηχανισμό ερμηνείας” έχω την αίσθηση πως βασικό στοιχείο των παραβατικών/ εγκληματιών νέων αναδεικνύεται μία κουλτούρα των διακρίσεων και αποκλεισμών και μία υπο-κουλτούρα των διακινδυνεύσεων και των αδιεξόδων.

Το τρίπτυχο “περιπέτεια-χρήμα-σεξ” συνιστά έναν αξιακό modus vivendi, που σε συνδυασμό με την “εξεγερτική βαριεμάρα” [έκφραση Μίλαν Κούντερα] μετουσιώνεται σε ακραίες βίαιες πράξεις. Κοινός παρονομαστής παραμένουν: η εύκολη κτήση, επίδειξη και χρήση όπλου [έστω και χωρίς ανθρωποκτόνο πρόθεση], η σκληρότητα [ακόμα και προς τα εξίσου νεαρά θύματα], η έλλειψη στοιχειώδους ενσυναίσθησης [π.χ. η ανάρτηση στο διαδίκτυο προσωπικών στιγμών ερωτικού περιεχομένου] κ.λπ.

Το πλέον όμως επικίνδυνο στοιχείο είναι η στρατολόγηση των νέων από το οργανωμένο έγκλημα με αποτέλεσμα το μοτίβο μιάς “επαναστατημένης νεολαίας κατά του άναρχου ανταγωνισμού και της ηθικής υποκρισίας των ενήλικων” να μετατρέπεται σε εγκληματική σταδιοδρομία με τα γνωστά αποτελέσματα [καταδίκες, στιγματισμός, περιθώριο, ναρκωτικά κ.λπ.].

Εύκολη πρόταση δεν υπάρχει. Ο κόσμος της Ανομίας παράγει άνομα αποτελέσματα. Ο φαύλος κύκλος των ευθυνών και η μαύρη τρύπα των θεσμών δεν θα κλείσουν μ’ ευχολόγια, με αύξηση ποινών ή με εξοστρακισμό των νέων [δηλαδή των παιδιών μας] σε άλλον πλανήτη.

Η συμπερίληψη, η κατανόηση, η επιείκεια, η αίσθηση του συν-ανήκειν και η αλληλεγγύη ίσως τελικά αποδειχθούν πλέον πρόσφορα μέτρα για να τους ξανα-φέρουμε κοντά μας.

Γιάννης Πανούσης

Ομότιμος καθηγητής Εγκληματολογίας